توسعۀ اجتماعی نیازمند آموزش و پذیرش نقد

آرش فقیهی: از بحبوحۀ انتخاباتی شوراهای اسلامی شهر و روستا چندماهی می‌گذرد و مردم اوز با مشارکت بالا و تدبیر و هشیاری همیشگی خود، برگ زرین دیگری را در تاریخ این شهر رقم زده و چشم امید به چهار سالِ پیشِ رو دوخته‌اند. اکنون که آن شور و حرارت فروکش نموده، با نگاهی دوباره می‌توان وقایع را بهتر مورد ارزیابی قرار داد.
اجازه بدهید از انتخابات پیشین آغاز کنیم؛ جایی که افراد جوان‌تری به عرصۀ شوراها پا گذاشته و خواهان به دست گرفتن امور شدند. حضور جوانان، انتخاباتی پویاتر و فضایی سرشار از امید و حمایت را در بین کاندیداها به وجود آورده بود که دلچسبیِ آن را دوچندان می‌ساخت. در نهایت، افرادی شاخص از قشر جوان، تحصیل‌کرده و شناخته‌شده وارد شورای چهارم شده و توانستند با تلاش و اقدامات مؤثر به دستاوردهای قابل‌توجهی دست یابند. در عین‌ حال، از این‌سو و آن‌سو زمزمه‌هایی مبنی بر وجود اختلافاتی میان اعضا به گوش می‌رسید که در تبلیغات انتخاباتی امسال نمایان‌تر شده و موجب به وجود آمدن فضایی متفاوت نسبت به انتخابات پیشین شد.
بدون تردید همۀ شهروندان و مسئولین دست به دست هم دادند تا گام‌هایی در جهت پیشبرد اهداف اجتماعی و توسعۀ شهری بردارند؛ اما عدم توجه کافی به چند مورد اساسی که از زیرساخت‌های توسعۀ مدیریت اجتماعی است، موجب اختلال در دست‌یابی به این اهداف می‌گردد.
مهم‌ترین فاکتور پیشرفت، حفظ روحیۀ آموزش‌پذیری و افزایش آگاهی است که در مقابل رویکرد دانای کل قرار می‌گیرد (شخصی اطلاعات خود را کامل و نظراتش را تماماً درست بداند) که سبب لطمه به فرد و به‌تبَع آن، صدمه به جمع مربوطه می‌شود.
آموزش نیازمند حضور نقد، بررسی و پرهیز از خودمحوری در تمامی امور و تصمیمات است. فراموش نکنیم که تحولات و پیشرفت در اروپا نیز با نقد سنت‌هایشان آغاز شد. نقد و آموزش لازم و ملزوم یکدیگر هستند و پذیرش این دو در کنار یکدیگر می‌تواند راه رشد و توسعه را به شکل مطلوبی هموار سازد.
گاهی ممکن است نقد با تخریب یا زیر سؤال بردن اشخاص و گروه‌هایی اشتباه گرفته شود، اما ضروری است که وقایعِ به وجود آمده مورد نقد قرار بگیرد تا شرایط مناسب برای افزایش مداوم دانش اجتماعی در جهت رشد توسعۀ شهری فراهم شود.
برای بیان نقدی منصفانه، ضمن توجه به وقایع و رخدادها، بایستی به رعایت اصول اخلاقی توجه کافی داشت تا بتوان در فرایندی سازنده از نقد و بررسی افکار و رفتار افراد، به اتخاذ تصمیماتی اصولی‌تر دست یافت و در خلال نقد و بررسی، به‌جای تشدید خصومت و تفرقه، به وحدت و همدلی بیشتر رسید.
در دنیای امروز گسترۀ علم و دانش به‌قدری وسعت یافته که هر فرد علاوه بر نیاز به آموزه‌های عمومی همانند دانش تحصیلی آکادمیک، دانش عاطفی، دانش قانونی، دانش اجتماعی و …، نیازمند دانش تخصصی مربوط به هر کاری نیز هست. در واقع برای زندگی در جامعه، نیازمند دارا بودن حداقلی از دانش اجتماعی هستیم. برای مثال، تصور کنید همۀ مردم زباله‌های خود را در خیابان بریزند یا احترام به حقوق دیگران را یاد نگرفته باشند و به جای ایستادن در صف، به هم بپرند. دیری نمی‌پاید که شهر تبدیل به زباله‌دانی می‌شود که دارای اوضاع نابسامانی است.
اگر می‌خواهیم جامعه‌ای متعالی داشته و شهروندانی نیک‌اندیش باشیم، بایستی سطح دانش اجتماعی خود را افزایش دهیم و اگر بخواهیم وارد فعالیت‌های اجتماعی شویم، باید پا را از این فراتر گذاشته و به حداقل‌ها اکتفا نکنیم. از دوستانی که وارد این‌گونه فعالیت‌ها می‌شوند، انتظار می‌رود که علاوه بر دارا بودن سطحی مطلوب از دانش اجتماعی، تسلط بر امور مربوطه، روحیۀ پذیرش آموزش و نقد؛ به‌صورت تخصصی فعالیت‌های اجتماعی را نیز فرا گرفته باشند. به‌این‌ترتیب شهروندان می‌توانند بهترین‌ها را انتخاب نموده و همگام با آن‌ها چرخ توسعۀ شهری را به حرکت دربیاورند.
مهم‌ترین رکن شرکت در یک فعالیت اجتماعی، پذیرش دموکراسی و احترام به رأی تمامی اعضاست. از دیگر ارکان مهم، تصمیم‌گیری بر پایۀ خرد و استدلال و به‌دور از منافع شخصی است. چنانکه خداوند بزرگ نیز در آیۀ ۱۸ سورۀ زمر می‌فرماید: «کسانی که به‌دنبال شنیدن سخنان می‌روند و از نیکوترین آن‌ها پیروی می‌کنند، کسانی هستند که توسط خداوند هدایت یافته‌اند و ایشان خداوندان خِرَدند.»
تصور کنید دو نفر در جمعی اختلاف‌نظری دارند. هردو با جدیت به بحث و استدلال می‌پردازند و در نهایت رأی‌گیری انجام شده و دیدگاه یکی از این اشخاص موردقبول واقع می‌شود.
حال اولاً بحث تصمیم‌گیری به اتمام رسیده و تصمیم توسط گروه گرفته شده است.

دوم؛ منی که نظرم موردقبول واقع شده چون آن را کارآمد می‌دانم خرسند خواهم بود، اما مسئله صرفاً پذیرش استدلال است نه اینکه خود را پیروز و طرف مقابل را شکست‌خورده بنامم.
سوم؛ منی که نظرم موردقبول واقع نشده، اگرچه قانع نشده‌ام، اما به اصل تصمیم‌گیری جمعی احترام می‌گذارم تا جایی که اگر تصمیم اشتباهی توسط جمع گرفته شود، این تصمیم بهتر است از تصمیم درستی که توسط فرد یا گروهی خاص با مشی دیکتاتورمآبانه و انحصارطلبانه گرفته شود. همچنین در اجرای رأی موردنظر، جمع را یاری می‌کنم؛ چراکه بحث تصمیم‌گیری خاتمه یافته و من موظف به یاری در اجرای مصوبات به‌عنوان عضوی از جمع هستم.
چهارم؛ پس از اتمام جلسه، کوچک‌ترین مشکلی بین اعضا وجود ندارد؛ چراکه بحث و تبادل‌نظر در آنجا وظیفۀ ماست و رابطۀ بیرونی، دوستی یا سایر مسائل، مطلقاً ارتباطی با تصمیم‌گیری و استدلال‌های درون‌جمعی ندارد. چنانچه روند تصمیم‌گیری برخلاف رویۀ ذکرشده صورت پذیرد، نشان‌دهندۀ این است که اعضای گروه سواد لازم را برای بحث، گفت‌وگو و خردِ جمعی ندارند و مسئولیت آن بر گردن تک‌تک اعضا خواهد بود؛ چراکه در صورت تخطی عضوی از قوانین، وظیفۀ سایرین است که فرد را به مسیر صحیح تصمیم‌گیری جمعی بازگردانده و در پیروی از قوانین و اصول، او را با خودشان همراه سازند. در صورتی که سایرین توانایی این کار را در خود نمی‌بینند یا از آگاهی لازم در مورد مسئولیت‌های سنگینی که آرای دیگران بر دوش آنان گذاشته، برخوردار نیستند، بهتر است وارد عرصۀ مدیریتی نشوند؛ زیرا این عرصه سعۀصدر و روحی بلندمرتبه را می‌طلبد که در دشوارترین شرایط نیز بتواند به حل مسائل و مشکلات بپردازد.
درصورتی‌ که رویه و بینش درست در پیش گرفته شود، دیگر کلماتی مانند خودی و غیرخودی، دوست و دشمن، قهر و آشتی بی‌معنی خواهد بود و تمامیت‌خواهی و مقابله‌به‌مثل از آن جمع رخت برخواهد بست.
واقعیت ماجرا این است که ما در خانواده و مدرسه به‌خوبی این مسائل را نیاموخته‌ایم. فعالیت‌های اجتماعی که بر مبنای صداقت انجام شوند، پدیده‌ای نسبتاً نو برای جامعۀ ماست و ما جوانان باید وارد این فضای نوین بشویم تا آن را فراگرفته و به توسعۀ اجتماعی و شهری کمک کنیم.
سالیانی نه‌چندان دور چندین سازمان مردم‌نهاد (ngo) فعال در شهر اوز وجود داشت که نمونۀ کوچک‌شدۀ جامعه و فضایی برای آموزش الفبای فعالیت‌های اجتماعی بود. عضویت در این انجمن‌ها موجب می‌شد جوانان درک و بینش بهتری نسبت به مسائل اجتماعی پیدا کنند؛ اما امروزه اقبال عمومی نسبت به آن‌ها کم‌رنگ شده و این انتقاد وارد است که از ریشه و پایۀ فرهنگ‌سازی غافل شده‌ایم.
حال که اعضای شورا تجربۀ گران‌بهای گذشته را در اختیار دارند و هرکدام متخصصی در زمینه‌های امور شهری، عمرانی، آموزشی و اجتماعی هستند، می‌توان دل به حرکتی نو و روبه‌جلو بست و امید داشت با اتحاد و ایجاد همدلی بین شورا، مسئولین و شهروندان، علاوه بر تلاش برای پیشبرد امور، فضا را برای فرهنگ‌سازی در بین جوانان و نوجوانانی که در آینده امور شهر را به دست خواهند گرفت، فراهم نمایند.